ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ-ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ

      Πριν οι μαθητές πραγματοποιήσουν το πρώτο τους πείραμα στο σχολικό εργαστήριο φυσικών επιστημών καλό είναι   να γνωρίζουν τις οδηγίες ασφαλείας οι οποίες είναι  απαραίτητες για να τους προειδοποιούν  σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους που υπάρχουν στο εργαστήριο, ώστε να προλαμβάνονται τα ατυχήματα. Όλα τα ατυχήματα σε ένα εργαστήριο οφείλονται σε απροσεξία και σε μερική ή ολική άγνοια των υλικών και της σωστής ακολουθίας εργασιών που συνοδεύει την εκτέλεση ενός πειράματος. Απαιτείται επομένως προσεκτική προετοιμασία και κατανόηση του πειράματος πριν την εκτέλεση του.

 Για το λόγο αυτό οφείλουμε να κάνουμε πάντα ένα μάθημα ασφάλειας στους μαθητές της Α΄ Γυμνασίου αλλά και να το επαναλαμβάνουμε στην αρχή της σχολικής χρονιάς σε κάθε τμήμα.
         Να σημειωθεί ότι η επισήμανση των κινδύνων δεν αποτελεί μόνο πρόληψη κατά των ατυχημάτων στο εργαστήριο αλλά και συμπεριφορά, που θα επηρεάσει το παιδί στην προσωπική του ζωή. Η ασφάλεια πρέπει να διδάσκεται, δεν μπορεί να τη μάθει κανείς μόνος του! Έτσι, οι οδηγίες ασφαλείας που υπάρχουν στους (σχολικούς) εργαστηριακούς οδηγούς φυσικής, χημείας και βιολογίας και άλλες πρόσθετες οδηγίες πρέπει να μελετηθούν προσεκτικά από τους μαθητές και να αναρτηθούν στον πίνακα ανακοινώσεων που υπάρχει στο σχολικό εργαστήριο. Σκοπός τους δεν είναι να τρομάξουν τους μαθητές, αλλά να τους ασκήσουν στην αναγκαία πειθαρχία, που πρέπει να υπάρχει στο εργαστήριο είτε κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας είτε, ιδιαίτερα, κατά τη διεξαγωγή των πειραμάτων. Οι οδηγίες ασφαλείας πρέπει να τηρούνται σχολαστικά. Και ας μην ξεχνάμε:

        Επικίνδυνη κατάσταση + Ανθρώπινα λάθη = Ατύχημα  
     

  

 Για να επιτευχθεί ένα ικανοποιητικό επίπεδο ασφαλείας στο σχολικό εργαστήριο  απαραίτητη προϋπόθεση είναι η επίγνωση των πηγών αυξημένης επικινδυνότητας, η γνώση των βλαβών που μπορεί να προκληθούν και η ενημέρωση για τα μέτρα πρόληψης που απαιτείται να  ληφθούν κάθε φορά. Βέβαια στο σχολικό εργαστήριο υφίστανται πολύ μικρότεροι πιθανοί κίνδυνοι από αυτούς που μπορούν να μας συμβούν όταν περπατάμε στο δρόμο ή  οδηγούμε το ποδήλατο ή χρησιμοποιούμε  ηλεκτρικές συσκευές, τα μαχαίρια και τα απορρυπαντικά στο σπίτι μας κτλ. Επίσης, αναγκαίες  προϋποθέσεις είναι η γνώση  αντιμετώπισης μιας επικίνδυνης κατάστασης (πυρκαγιάς, σεισμού) και η γνώση πρώτων βοηθειών σε περίπτωση τραυματισμού.     

     Να ληφθεί υπόψη ότι ο κίνδυνος για ατύχημα δεν προέρχεται από την κανονική εκτέλεση μιας άσκησης, αλλά έχει σχέση με την εργαστηριακή συμπεριφορά μαθητών. Οι παράγοντες που επηρεάζουν αυτή τη συμπεριφορά   είναι κυρίως:

·        Η έλλειψη αυτοσυγκέντρωσης των μαθητών.

·        Η έλλειψη πειθαρχίας στο εργαστήριο.

·        Η φυσική ροπή των μαθητών για αστεϊσμούς και πειράγματα.

·        Η λανθασμένη εκτίμηση του βαθμού επικινδυνότητας μιας πράξης (τους).

     Η προετοιμασία των μαθητών στην εφαρμογή στοιχειωδών μέτρων ασφαλείας πριν μπουν στο εργαστήριο, η ύπαρξη εξοπλισμού ασφαλείας και ένας σαφής κανονισμός εργαστηρίου (που μπορεί να γίνει σε συνεργασία με τους μαθητές) βοηθούν στην πρόληψη πιθανών κινδύνων. Πολλοί κίνδυνοι μπορούν να αποφευχθούν, αν λεπτομερώς ενημερωθούν οι μαθητές στη χρήση οργάνων και συσκευών (λόγου χάρη για το μικροσκόπιο, το τροφοδοτικό τάσης  ή για τις χημικές ουσίες κτλ.) στην τάξη και πριν καθίσουν στον πάγκο εργασίας.

      Μια  σειρά των βασικών μέτρων και οδηγιών που έχουν σκοπό την ασφαλή οργάνωση και λειτουργία του σχολικού εργαστηρίου και την ασφαλή διεξαγωγή των πειραμάτων μπορούν να  αναφέρονται:

·        Στη συμπεριφορά  των μαθητών στο εργαστήριο.

·        Στο χειρισμό των  γυάλινων οργάνων και συσκευών.

·        Στη χρήση των χημικών ουσιών.

·        Στο χειρισμό των πηγών θερμότητας και την αντιμετώπιση πυρκαγιάς.

·        Στη χρήση του εξοπλισμού ασφαλείας (από τον καθηγητή και από τους μαθητές)

·        Στην ασφάλεια και στην υγιεινή του χώρου.

Πιο  αναλυτικά δίνουμε στους μαθητές τις παρακάτω οδηγίες ασφάλειας

·      Διατηρείτε τη θέση εργασίας καθαρή και τακτοποιημένη.

·      Μην ακουμπάτε με γυμνά χέρια τα υποστρώματα, τις μύτες των λαβίδων και  τα εσωτερικά των δοχείων.

·      Απαγορεύεται αυστηρά η λήψη τροφής  στο εργαστήριο.

·      Σε όλα τα πειράματα είναι υποχρεωτική η εργαστηριακή ποδιά, τα γάντια μιας χρήσης και τα γυαλιά καθ' όλη τη διάρκεια παραμονής σας στο εργαστήριο, για τη δική σας ασφάλεια. Ελέγξτε τα γάντια μιας χρήσης για τυχόν τρύπες ή σκισίματα πριν τα φορέσετε γιατί πρέπει  να  σας παρέχουν προστασία ενάντια στην επαφή καυστικών χημικών με το δέρμα.

·  Για την ασφάλεια όλων, όταν φοράτε γάντια απαγορεύεται να ακουμπάτε αντικείμενα κοινής χρήσης (π.χ. πόμολα) .

·   Όταν χρησιμοποιείτε  γυάλινα όργανα και συσκευές πρέπει  να εξετάζονται πάντα πριν από κάθε χρήση και να μη χρησιμοποιούνται, εάν έχουν ρωγμές ή χαραγές γιατί εξασθενίζουν το γυαλί και το καθιστούν επικίνδυνο για θραύση. Να μην πιέζονται  βίαια τα πώματα και οι ελαστικοί σωλήνες στα τοιχώματα των γυάλινων σωλήνων. Να πλένονται καλά το γυάλινα αντικείμενα μετά τη χρήση τους.

·       Να  απομακρύνονται τυχόν σπασμένα γυαλικά με σκούπα και φαράσι και ποτέ με γυμνά χέρια.

·  Πρέπει να γνωρίζετε που βρίσκονται το κουτί πρώτων βοηθειών και οι πυροσβεστήρες και πώς λειτουργούν.

·  Πρέπει να γνωρίζετε τις ιδιότητες των χημικών που χρησιμοποιείτε. Μην παίρνετε τα χημικά από το εργαστήριο.

·      Σε καμία περίπτωση δεν μετακινείτε τα όργανα από τη θέση τους ούτε  έξω από το εργαστήριο. Στους πάγκους εργασίας πρέπει να υπάρχουν μόνο τα απαραίτητα για την αντίστοιχη εργαστηριακή άσκηση  όργανα, υλικά, χημικές ουσίες και βιβλία

·     Η αναρρόφηση των χημικών με σιφώνιο γίνεται με τα ειδικά πουάρ και σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιείται το στόμα για αυτό το λόγο.

·  Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή ώστε οι ποσότητες των αντιδραστηρίων που παίρνετε να μην είναι μεγαλύτερες από αυτές που χρειάζεστε. Μην επιστρέφετε χημικά που περίσσεψαν στις φιάλες των αντιδραστηρίων. 

·   Μην εισπνέετε τα χημικά και σε καμία περίπτωση μην τα δοκιμάζετε με το στόμα. Απαγορεύεται ο οργανοληπτικός έλεγχος των ουσιών. Αποφεύγετε την επαφή με τα χημικά και κρατάτε κλειστές τις φιάλες των αντιδραστηρίων όταν δεν χρησιμοποιούνται.

·  Μη θερμαίνετε πτητικές και εύφλεκτες ουσίες με γυμνή φλόγα. Κατά τη θέρμανση με  εργαστηριακό λύχνο υγραερίου, να διατηρείται φλόγα χαμηλή και να χρησιμοποιείται πυρίμαχο πλέγμα για να αποφεύγεται η τοπική θέρμανση. Τα δοχεία με υγρά θα πρέπει να θερμαίνονται αργά και να αποφευχθούν η υπερχείλιση και το πιτσίλισμα. Η μετάβαση πρέπει να γίνεται σταδιακά στις μεταβολές θερμοκρασίας για να μη ραγίσει ή σπάσει το γυαλί.

·   Το στόμιο του δοκιμαστικού σωλήνα όπου πραγματοποιείται το πείραμα δεν πρέπει να είναι στραμμένο προς τον πειραματιστή ή άλλο άτομο που βρίσκεται εκεί κοντά.

·   Ελέγχετε ότι οι ηλεκτρικές συσκευές που χρησιμοποιείτε είναι σε καλή και ασφαλή κατάσταση και απομακρύνετε τα καλώδια από τις θερμαντικές επιφάνειες κατά τη χρήση.

·  Μην πετάτε στερεά απορρίμματα στους νεροχύτες, αλλά στα ειδικά δοχεία απορριμμάτων. Στο νεροχύτη χύνονται μόνο τα υδατικά διαλύματα και αμέσως μετά χύνεται άφθονο νερό. Τα υγρά οργανικά απόβλητα αποβάλλονται σε δοχεία που παρέχονται μέσα σε ειδικούς χώρους.

·     Προσοχή κατά τη χρήση των επιστημονικών οργάνων. Να ακολουθείτε πάντα τις οδηγίες χρήσης τους.

·     Στο τέλος κάθε πειράματος καθαρίζετε τη θέση εργασίας σας, τα γυάλινα σκεύη που χρησιμοποιήσατε καθώς και τους κοινόχρηστους πάγκους και όργανα. Πριν φύγετε από το εργαστήριο βεβαιωθείτε ότι έχετε κλείσει όλες τις παροχές νερού, ρεύματος, αερίων και τις φιάλες των αντιδραστηρίων.

·    Να είστε προσεκτικοί και συγκεντρωμένοι στην εργασία σας. Να φέρεστε με επαγγελματισμό και υπευθυνότητα σεβόμενοι τον εαυτό σας και τους συναδέλφους σας.

·    Να αναφέρετε αμέσως όλα τα ατυχήματα, ακόμη και τα πιο ασήμαντα, στον υπεύθυνο του εργαστηρίου.

Πρώτες Βοήθειες

1.       Αν προκληθεί φωτιά απομακρύνετε αμέσως όλες τις εύφλεκτες ουσίες, διακόψτε την παροχή ρεύματος και καλύψτε τη φωτιά με υγρό ύφασμα ή άμμο ή χρησιμοποιήστε τον πυροσβεστήρα.

2.          Σε περίπτωση ηλεκτροπληξίας διακόψτε αμέσως την παροχή ρεύματος.

3.       Δείξτε ιδιαίτερη προσοχή στα οξέα και τις βάσεις. Εάν έρθουν σε επαφή με το δέρμα ή τα μάτια σας πλύνετε τα με άφθονο νερό για τουλάχιστον 15 λεπτά και συμβουλευτείτε τον υπεύθυνο.

4.         Ειδικά σε περίπτωση ακόμα και υποψίας επαφής με το υδροφθόριο (HF) βάλτε αμέσως το σημείο επαφής κάτω από τρεχούμενο νερό. Το HF είναι το πιο επικίνδυνο υλικό στο εργαστήριο καθώς είναι καυστικό και η δράση του δεν γίνεται άμεσα αντιληπτή αλλά αργότερα όταν η ουσία έχει ήδη εισχωρήσει στους ιστούς.

5.       Προσοχή στους οργανικούς διαλύτες και τα άλλα οργανικά αντιδραστήρια. Τα περισσότερα είναι τοξικά και αρκετά επικίνδυνα. Αν σε οποιαδήποτε περίπτωση έρθουν σε επαφή με τα μάτια ή το δέρμα σας συμβουλευτείτε αμέσως τον υπεύθυνο.

6.         Σε περίπτωση εισπνοής δηλητηριωδών ατμών μεταφέρετε το άτομο σε ανοιχτό χώρο και χορηγείστε οξυγόνο. Αν οι ατμοί είναι όξινοι μπορεί να γίνει ελαφρά χορήγηση αμμωνίας.

7.       Σε περίπτωση εγκαύματος επαλείψτε με αιθανόλη ή διάλυμα πικρικού οξέος ή αλοιφή από το φαρμακείο και επιδέστε.

8.          Αν τραυματιστείτε από σπασμένα γυαλιά πλένετε το τραύμα με αραιό οξυζενέ ή αιθανόλη, επαλείψτε με βάμμα ιωδίου και επιδέστε με γάζα ή επίδεσμο που θα βρείτε στο φαρμακείο του εργαστηρίου.

9.          Σε κάθε περίπτωση ατυχήματος διατηρείστε την ψυχραιμία σας και ειδοποιήστε αμέσως κάποιον από τους υπευθύνους του εργαστηρίου.

Ο ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΑΡΤΑΤΑΙ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

Πηγή:  1) ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΛΙΚΩΝ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ
            2) ΕΚΦΕ ΟΜΟΝΟΙΑΣ